Digitaal waardige burgers

Artificial intelligence, augmented reality, virtual reality, synthetische media, blockchain, metaverse, smart industry, smart city`s en internet of things. Een lijst met technologische ontwikkelingen die zich nu afspelen en waar we vandaag iets mee moeten. Zo klinken veel geluiden in het onderwijs.

De ontwikkeling van technologie stijgt exponentieel. Dat wil zeggen, dat we ons nu nauwelijks kunnen voorstellen hoe de samenleving er over een paar jaar uitziet. Hoe houden we in het onderwijs het hoofd koel? En waar moeten we beginnen? Wat is belangrijk? 

Er komt veel op docenten af, dat is duidelijk. Het bijhouden van technologische ontwikkelingen en zeker de toepassing daarvan in het beroep of de maatschappij is een grote uitdaging. Een uitdaging die (deels) bij het onderwijs hoort. Jongeren voorbereiden op een beroep of vervolgopleiding. Maar het onderwijs heeft nog een opdracht. En die is misschien wel veel urgenter. Namelijk burgerschap. Studenten opleiden tot burgers die volwaardig deelnemen aan de maatschappij. En die maatschappij digitaliseert in rap tempo.

Technologieën liggen ten grondslag aan de digitalisering van de maatschappij. En die technologieën doen iets met onze normen en waarden. De mens maakt technologie en technologie maakt de mens, zo luidt een quote in de techniekfilosofie. En dat gebeurt vaak onzichtbaar, zonder dat we het doorhebben. Denk bijvoorbeeld aan de smartphone. De smartphone heeft de manier waarop wij communiceren veranderd. Door de smartphone bevinden we ons permanent in de digitale wereld. En door die aanwezigheid worden we geacht om actief te participeren, veel van onszelf te laten zien en binnen een uur te reageren op berichten. Als een vriend, vriendin of een familielid een uur niet online is, is er iets aan de hand. En als je de locatiefunctionaliteit van een app met vrienden of familie hebt uitgeschakeld, heb je kennelijk iets te verbergen en moet je je verantwoorden. Technologie doet iets met onze normen en waarden.    

Normen en waarden in het fysieke leven (in hoeverre je hier nog over kunt spreken) zijn vrij expliciet. In de digitale wereld is dat anders. RTL Nieuws schreef op 30 november 2021 dat politici na de komst van corona een stuk vaker worden bedreigd. Daarbij gaat het om 600 meldingen waarbij een aanzienlijk deel wordt geuit door minderjarigen. De stijging heeft te maken met de toenemende tweedeling en spanningen die zijn ontstaan in de samenleving. We zitten veilig thuis en voelen de spanningen, we wanen ons op het internet anoniem en dat geeft ons een alibi om zonder normen te handelen. Met grote impact op het werkelijke leven van anderen, bijvoorbeeld politici. Het bedreigen van politici is een stevig voorbeeld, maar ook in de alledaagse praktijk komen digitale omgangsvormen voor waarbij we zonder (expliciete) normen handelen. Denk bijvoorbeeld aan een fenomenen zoals cancellen (online shaming waarbij wordt opgeroepen om iemand uit te sluiten uit een community), cyberbullying (herhaaldelijk online pesten) en sexting (verspreiden van seksueel getinte berichten, foto`s of video`s). Het Rathenau Instituut schreef er het rapport “schadelijk en immoreel gedrag op het internet” over en concludeert dat de overheid meer moet doen om online normen en waarden te verhelderen.   

Het expliciteren van online normen en waarden is een opgave voor de gehele samenleving, en voor het onderwijs in het bijzonder. Het onderwijs is een veilige omgeving waar jongeren onder begeleiding en met elkaar in dialoog kunnen gaan over de wijze waarop zij met elkaar en met technologie willen samenleven in een digitaliserende samenleving. Een opdracht die uitstekend past binnen het burgerschapsonderwijs. Docenten kunnen van studenten leren hoe hun (digitale) leefwereld eruit ziet en welke morele dilemma`s zij tegen komen. En docenten kunnen studenten helpen met hun reflectievaardigheden. Een dialoog op basis van wederzijdse interesse en gelijkwaardigheid.

Alleen aandacht voor digitale vaardigheden is niet genoeg. Laten we met elkaar online normen en waarden expliciteren en die online morele mist doen verdwijnen. In onze samenleving zijn digitaal waardige burgers keihard nodig!

Meer lezen? Zie onderstaande links

• renzetjoelker.nl Blogs over de morele dimensie achter digitalisering
• https://www.rocfriesepoort.nl/publicatie-digitaal-moreel-kompas Het Digitaal Moreel Kompas.
• https://ecp.nl/project/aanpak-begeleidingsethiek/ Begeleidingsethiek
• https://www.kennisnet.nl/app/uploads/kennisnet/publicatie/Kennisnet-Ethiekkompas-Waardenwegen.pdf Kennisnet Waardenwegen
• https://publicatiesdoorpakken.nl/publicaties/digitaal-burgerschap/ Publicatie Digitaal Burgerschap
• https://www.rathenau.nl/nl/digitaal-samenleven/online-ontspoord Rapport Rathenau Instituut

Renze Tjoelker